Design thinking là gì? Mới nghe tên, bạn có thể cho rằng Tư duy Thiết kế (Design thinking) là một kỹ năng dành cho nhà thiết kế (designer). Thực tế, đây là phẩm chất chung của tất cả chuyên gia đổi mới vĩ đại trong mọi lĩnh vực – từ văn học, nghệ thuật, âm nhạc, khoa học, kỹ thuật đến kinh doanh.
Kỹ thuật Design thinking hiện đã được nhiều tập đoàn lớn như Apple, Google, Samsung, GE áp dụng – cũng như được giảng dạy tại các trường đại học hàng đầu thế giới như Standford, Harvard và MIT.
Hãy cùng tìm hiểu kiến thức nền tảng về design thinking là gì và ứng dụng trong kinh doanh và cuộc sống qua bài viết sau nhé.
Trước hết chúng ta làm rõ khái niệm Tư duy thiết kế (Design thinking) là gì?
Tư duy thiết kế (Design thinking) là quá trình liên tục nghiên cứu người dùng, thách thức các giả định và xác định lại vấn đề – nhằm mục tiêu tìm kiếm các chiến lược và giải pháp thay thế tối ưu hơn. Trọng tâm của quá trình này là tăng cường sự hiểu biết về khách hàng đang sử dụng sản phẩm/ dịch vụ của mình.
Tư duy thiết kế là chìa khóa giúp doanh nghiệp thấu hiểu người dùng mục tiêu – qua việc không ngừng đặt câu hỏi về vấn đề, phương pháp làm việc hiện tại và các giả định tương lai.
Đây là cách tư duy cực kỳ hữu ích khi cần giải quyết các vấn đề chưa được xác định rõ ràng – bằng cách nghiên cứu sự việc theo quan điểm người dùng, brainstorm ý tưởng và ứng dụng thực tế.
Việc thử nghiệm ý tưởng thông qua phác thảo, thử nghiệm (prototyping) sẽ hỗ trợ doanh nghiệp đánh giá và lựa chọn hướng đi mới phù hợp nhất.
Trong quá trình phát triển, tư duy con người được hình thành dựa trên các hoạt động lặp đi lặp lại và kiến thức thường xuyên tiếp cận.
Những kinh nghiệm này khiến chúng ta nhanh chóng áp dụng các hành động và kiến thức tương tự trong các tình huống quen thuộc – thế nhưng, chúng cũng có thể ngăn cản ta tiếp cận hoặc phát triển các cách nhìn, cách hiểu và giải quyết vấn đề mới nhanh chóng.
Chúng ta gọi cách suy nghĩ trên đây là tư duy cấu trúc (schemas) – được đặc trưng bởi những tập hợp thông tin có tổ chức và mối quan hệ giữa sự vật, hành động và suy nghĩ xuất hiện trong tâm trí khi gặp một số kích thích từ môi trường.
Ví dụ: Nói đến “con chó”, ta nghĩ ngay đến một sinh vật gồm bốn chân, lông, răng sắc nhọn, đuôi, bàn chân và một số điểm đặc thù khác.
Khi các kích thích môi trường phù hợp với cấu trúc này – dù không rõ ràng – tâm trí ta sẽ xuất hiện cùng một kiểu suy nghĩ đã định trước.
Điều này có thể cản trở khả năng đánh giá tình huống khách quan để đưa ra chiến lược giải quyết vấn đề mới.
Trong trường hợp hướng đi cũ không hiệu quả và đặt ra yêu cầu thay đổi để thích ứng, “tư duy ngoài chiếc hộp” (think out of the box) là cách duy nhất để tìm ra những cách tiếp cận mới đột phá hơn.
“Khái niệm Tư duy thiết kế (Design Thinking) không phải là một ý tưởng hoang đường.
Hiệu quả của việc áp dụng quy trình thiết kế đã được kiểm chứng khi chúng ta đối mặt với những thách thức và cơ hội mới. Phương pháp tư duy thiết kế đã được sử dụng trong cả lĩnh vực thiết kế và các ngành nghề khác.
Tôi hy vọng rằng ý tưởng này sẽ được hiểu biết rộng rãi hơn – rằng mọi nhà lãnh đạo đều biết cách sử dụng tư duy thiết kế cho việc đổi mới và mang lại kết quả tốt hơn.”
Bill Moggridge, đồng sáng lập IDEO
Cách đây vài năm, một tài xế xe tải đã cố gắng đi qua gầm cầu thấp. Nhưng anh ta đã thất bại – chiếc xe tải bị “kẹt cứng” dưới cầu, không thể vượt qua hay lùi ra ngoài. Hệ quả là giao thông bị tắc nghẽn hoàn toàn.
Khi chuyện này xảy ra, các nhân viên cứu hộ, kỹ sư, cứu hỏa và tài xế xe tải cùng tập trung lại để đề xuất và thương lượng các giải pháp khác nhau nhằm “giải cứu” chiếc xe bị mắc kẹt. Họ tranh luận về việc nên tháo dỡ các bộ phận của chiếc xe hay của cây cầu. Mỗi người đều đề nghị một giải pháp riêng dựa trên trình độ chuyên môn tương ứng của mình mà không đi đến kết luận chung cuộc nào.
Sau cùng, một cậu bé đi ngang chứng kiến cuộc tranh luận căng thẳng đã bình thản nói: “Sao không xả hơi ra khỏi lốp xe?” trước sự ngạc nhiên của tất cả mọi người.
Bản quyền: Wystan, Flickr. Điều khoản bản quyền và giấy phép: CC BY 2.0
Trên đây là ví dụ điển hình cho những tình huống mà khi đó, những giải pháp “hiển nhiên” nhất lại không được mọi người nhận ra – chỉ vì chúng ta đã tự áp đặt lối suy nghĩ của mình theo một hướng nhất định.
“Con người thường khó thách thức các giả định và kiến thức hàng ngày của mình, bởi vì chúng ta dựa vào việc xây dựng các mẫu tư duy để không phải học lại mọi thứ từ đầu.
Chúng ta thực hiện các quy trình hàng ngày một cách vô thức – ví dụ, khi ta thức dậy vào buổi sáng, ăn, đi bộ và đọc – nhưng rồi ta cũng hành động tương tự khi đánh giá những thách thức trong công việc và cuộc sống cá nhân.
Đặc biệt, các chuyên gia và bác sĩ chuyên khoa thường dựa vào khuôn mẫu suy nghĩ vững chắc của họ, và họ sẽ gặp rất nhiều khó khăn khi bị yêu cầu phải tự hoài nghi kiến thức của họ.”
Một ví dụ điển hình về “Design Thinker” là nhà bác học Thomas Edison.
Ai cũng biết ông là người đã tạo ra chiếc bóng đèn điện. Nhưng ít người biết chính ông cũng là người đã phát triển hệ thống mạng lưới phát điện cũng như truyền tải điện. Chúng ta có thể thấy rõ nếu không có hai thứ đó thì chiếc bóng đèn sẽ trở nên vô dụng.
Điểm đặc biệt của Edison nằm ở chỗ ông có khả năng hình dung rõ ràng người dùng muốn gì, cần gì và sẽ sử dụng những phát minh của ông như thế nào.
Vì vậy, ông xây dựng mọi thứ xoay quanh những nhu cầu đó, giải quyết cụ thể vấn đề người dùng đang mắc phải bằng cả một hệ thống chứ không phải chỉ là những phát minh đơn lẻ, rời rạc, chắp vá.
Cách tiếp cận của Edison chính là một ví dụ điển hình của cái mà chúng ta ngày nay gọi là “Design Thinking”.
Nếu coi Design Thinking là một phương pháp thì phương pháp này đề cao sự đổi mới, thiết kế ra những sản phẩm lấy con người làm trung tâm.
Trọng tâm của Tư duy thiết kế (Design Thinking) là mong muốn cải tiến sản phẩm/ dịch vụ bằng cách phân tích hành vi người dùng và các nguyên nhân đằng sau đó.
Một khi đã đặt câu hỏi và điều tra các nguyên nhân của một vấn đề, quá trình tìm kiếm giải pháp sẽ giúp chúng ta đưa ra các ý tưởng phản ánh những hạn chế và khía cạnh thực sự của vấn đề.
Trong kinh doanh cũng như cuộc sống, vai trò của tư duy thiết kế là phương tiện giúp ta nghiên cứu sâu hơn, thách thức các khuôn mẫu, đồng thời thử nghiệm sản phẩm/ dịch vụ để khám phá ra những cách cải tiến mới.
Theo Tim Brown – CEO của IDEO, phương pháp tư duy này xuất phát từ hiểu biết tổng thể và thấu cảm các vấn đề của người dùng – bao gồm cảm xúc, nhu cầu, động cơ mua hàng và các tác nhân thúc đẩy hành vi.
Sau đây là tổng hợp 6 lợi ích chính của tư duy thiết kế:
Các kỹ thuật và chiến lược tư duy thiết kế có thể áp dụng cho mọi cấp độ trong doanh nghiệp.
Phương pháp này đặc biệt quan trọng với các vị trí lãnh đạo từ trung cấp và cao cấp, những người phụ trách phát triển sản phẩm/ dịch vụ cho doanh nghiệp, đào tạo và huấn luyện nhân viên.
“Tư duy thiết kế bắt nguồn từ những kỹ năng mà các nhà thiết kế đã học được qua nhiều thập kỷ trong quá trình đáp ứng nhu cầu của con người với điều kiện hạn chế về nguồn lực.
Bằng cách tích hợp mong muốn của người dùng với điều kiện công nghệ và kinh tế, các nhà thiết kế đã có thể tạo ra những sản phẩm mà chúng ta yêu thích ngày nay.
Ngày hôm nay, phương pháp tư duy này cần được áp dụng triệt để để thực sự giải quyết nhiều vấn đề lớn hơn.”
Tim Brown
Nghiên cứu cho thấy những người sở hữu tư duy thiết kế được đặc trưng bởi một số đặc điểm sau:
Tuy có nhiều biến thể khác nhau, quy trình tư duy thiết kế tựu chung đều dựa trên các nguyên tắc giống nhau – được đề ra lần đầu tiên bởi Herbert Simon.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ tập trung nghiên cứu mô hình 5 bước tư duy thiết kế của Viện Thiết kế Hasso-Plattner tại ĐH Stanford.
Để dễ hình dung, hãy cùng giải quyết 1 câu hỏi đơn giản: Question: Làm sao để đi tới X?
Bước đầu tiên là nghiên cứu nhu cầu người dùng để có được sự hiểu biết và đồng cảm. Đây là bước rất quan trọng, giúp bạn gạt bỏ những giả định của riêng mình về thế giới. cũng như có được cái nhìn sâu sắc thực sự về khách hàng và mong mỏi của họ đối với sản phẩm/ dịch vụ doanh nghiệp.
Để đạt được mục tiêu trên, chúng ta cần phải đặt câu hỏi để tìm ra yếu tố liên quan.
2 công cụ đặt câu hỏi hữu hiệu ở bước 1 là
Công cụ: 5-Whys/ Kipling’s questions: Why-What-Where-When-Who-How
Trong trường hợp này, từ khóa là “đi tới” (hành động) và “X” (địa điểm).
Sau khi Why được trả lời, những câu hỏi sau sẽ tập trung vào đối tượng đó.
Vd 1 chuỗi câu hỏi trong Kipling’s questions:
Dữ kiện được đào sâu trong chuỗi này là cái phương tiện để tới X (1 nguyên nhân). Kipling’s questions hỗ trợ thu thập dữ liệu cho dữ kiện đó một cách toàn diện về không gian, thời gian, con người, cách thức.
Note: Sử dụng 5-Whys trước để tìm ra một số nguyên nhân cốt lõi, sau đó trong từng nguyên nhân, sử dụng Kipling’s questions để thu thập các yếu tố liên quan.
Với 2 công cụ trên, người giải quyết đã nắm rất nhiều thông tin và hiểu cặn kẽ nguyên nhân và vấn đề mình cần giải quyết. Sẵn sàng cho bước tiếp theo.
Dựa trên thông tin thu được từ nghiên cứu người dùng, bạn sẽ phân tích các quan sát của mình và tổng hợp chúng để xác định các vấn đề cốt lõi cần điều chỉnh. Việc xây dựng chân dung khách hàng chi tiết là rất quan trọng trước khi tiến tới bước tiếp theo.
Sau khi có cảm nhận toàn diện, tại bước này, người giải quyết phải trình bày rõ ràng lại những mảnh ghép để ra được một bức tranh lớn nhằm bắt đầu giải quyết và thảo luận ý tưởng cho bài toán.
Công cụ: Fishbone diagram
Fishbone diagram là biến thể của Mindmap và chuyên dùng trong giải quyết vấn đề. Công dụng của mô hình là trình bày lại những dữ kiện đã được liệt kê ra từ bước đầu tiên. Cách trình bày Fishbone diagram phối hợp với bước đầu tiên như sau:
Mỗi đầu xương cá là 1 nguyên nhân (cause) – nhờ 5-Whys tìm ra.
Tiếp đó, trên từng nhánh xương sẽ là những yếu tố trong Kipling’s questions.
Như vậy, chúng ta vừa hoàn thành một sơ đồ tương đối hoàn hảo với các yếu tố chính được liệt kê rõ ràng cùng những ý bổ trợ toàn diện. Việc tiếp theo là nghĩ ý tưởng để giải quyết các nguyên nhân cốt lõi đã đưa ra.
Giờ đây, bạn đã sẵn sàng để xây dựng ý tưởng. Thông tin thu thập được từ hai giai đoạn đầu tiên sẽ giúp bạn suy nghĩ thấu đáo, tìm kiếm các giải pháp thay thế, pháp sáng tạo cho những vấn đề đã xác định ở bước thứ hai.
Đây là lúc kỹ năng brainstorming phát huy tác dụng cao nhất và là bước hấp dẫn nhất trong chuỗi hoạt động của Design thinking.
Tuy nhiên trong phần này, chúng ta tập trung vào hoạt động lên ý tưởng dưới sự hỗ trợ của nhóm và làm sao để một nhóm thảo luận idea thật tốt sau đó mới nhắm vào các bí kíp để “đẻ” idea như điện, vừa xịn lại vừa điên.
Công cụ: Brainstorming – Metaphor
Brainstorming là một công cụ được sử dụng nhiều nhất trong các buổi họp nhóm ở công ty hay hoạt động đội nhóm. Tuy nhiên, những buổi brainstorming thường gặp các vấn đề cập rập khi các ý tưởng rời rạc nhau, đi quá xa so với vấn đề hoặc quá nhiều ý kiến trái chiều, không ai chịu ai, hung hăng bảo vệ ý kiến bản thân. Để đảm bảo sử dụng công cụ brainstorming một cách hiệu quả nhất, cần thực hiện từng bước như sau:
Như vậy, một buổi brainstorming sẽ đạt hiểu qua tối đa nhờ vào quy trình và phương pháp rõ ràng, xuất pháp từ 2 bước Empathize và Define.
Gần như vấn đề đến đây là đã được giải quyết. Tuy nhiên, để chủ động có những ý tưởng “Think outside the box”, chúng ta cần một công cụ hỗ trợ cực kì đắc lực nữa. Đó là:
Metaphor!
Đây là một ví dụ điển hình cho phương pháp Metaphor (phép ẩn dụ).
Và đó là lý do chúng ta phải dùng 1 vật ẩn dụ ngẫu nhiên, 1 sự vật không liên quan để nghĩ ra những ý tưởng mới (Think outside the box)
Lấy ví dụ 1 chuỗi liên tưởng cho câu hỏi: Làm thế nào để đi tới X?
Đây là đáp án của bạn:
Hãy dành ra vài giây xem bạn thu được những gì từ bức ảnh này!
Dưới đây là một số những cách lý giải hấp dẫn và thú vị:
Bạn thấy đấy, từ 1 bức hình không liên quan, bạn hoàn toàn có được những ý tưởng vô cùng độc đáo để giải quyết vấn đề. Nếu bạn lo lắng rằng ý tưởng ấy có khi nào đi xa quá không thì mình xin đảm bảo điều đó khó xảy ra được.
Do trong quá trình tư duy, bạn luôn mang theo “the box”, chính cái “the box” này là bộ dữ kiện não bạn bắt buộc tuân thủ để đi theo định hướng ấy. Giải pháp bạn đưa ra thường không vượt quá phạm vi của vấn đề.
Như vây, việc kết hợp giữa Metaphor và Brainstorming sẽ giúp bạn có một buổi thảo luận ý tưởng đầy kịch tính và hấp dẫn lại rất thực tế, hữu hiệu.
Mục đích của giai đoạn này là xác định giải pháp tốt nhất có thể cho mỗi vấn đề cụ thể. Bạn nên cho ra mắt một số phiên bản sản phẩm/ dịch vụ thử nghiệm để đánh giá hiệu quả ý tưởng đề xuất.
Tùy trường hợp cụ thể, quá trình thử nghiệm có thể diễn ra thực tế hoặc chỉ là trên phân tích giấy tờ.
Một trong các bước quan trọng nhất trong tư duy thiết kế là kiểm tra các mẫu thử nghiệm đề ra. Kết quả đánh giá sẽ được sử dụng để xác định lại một hoặc nhiều vấn đề sẽ nảy sinh tiếp theo. Bạn có thể lặp lại các bước trước, thay đổi và cải tiến thêm.
Đến bước này. Mọi điều bạn cần chính là những kĩ thuật và công nghệ hợp lí để tạo nên một bản demo cho giải pháp của mình. Việc tạo bản demo như thế nào và cách test thế nào cho hiệu quả về mặt lợi ích và tiết kiệm chi phí sẽ được tác giả đề cập chi tiết trong một phần khác. Về mặt kĩ thuật, bạn cần có chuyên gia hoặc cố vấn để lựa chọn cho phù hợp.
Cần lưu ý, quá trình tư duy thiết kế diễn ra lặp đi lặp lại và không nhất thiết phải theo trình tự tuyến tính (non-linear) 5 bước kể trên.
Trong quá trình này, chúng ta cần liên tục đánh giá kết quả đạt được để xem xét, đặt câu hỏi và cải thiện các giả định, hiểu biết ban đầu của mình. Kết quả cuối cùng giúp chúng ta hiểu rõ vấn đề, xác định các thông số quan trọng – từ đó nghiên cứu các giải pháp thay thế mà ta đã từng chưa nghĩ ra trước đây khi chưa có đủ thông tin cần thiết.
Vì lý do trên, bạn nên nghiên cứu và ứng dụng một cách sáng tạo – thay vì máy móc và thiếu linh hoạt.
Tư duy thiết kế (design thinking) là một quá trình nhiều chiều (Nguồn: Interaction Design Foundation)
Về cơ bản, tư duy thiết kế (design thinking) là cách tiếp cận giải quyết vấn đề dựa trên việc việc đánh giá các khía cạnh đã biết – đồng thời xác định các yếu tố bên ngoài, mơ hồ hơn. Phương pháp này trái ngược với cách tiếp cận theo khuôn mẫu logic, trong đó các khía cạnh cụ thể và đã biết được thử nghiệm để đi đến giải pháp.
Đây là một quá trình lặp đi lặp lại, trong đó chúng ta liên tục đặt câu hỏi về các kiến thức đã có – nhằm có cái nhìn khách quan hơn và thấy được các chiến lược thay thế mới.
Điều bạn cần nhớ là không có ý tưởng nào là tồi tệ cả. Mọi ý tưởng đều được tôn trọng và mọi người cùng nhau chọn ra ý tưởng tốt nhất. Mỗi cá nhân sẽ được phát triển một cách tích cực và nâng cao hiệu suất khả năng làm việc cũng như khả năng giải quyết các vấn đề.
“Nói thì luôn dễ hơn làm”. Suy nghĩ thoát khỏi các khuôn mẫu là một thách thức thực sự – lý do là vì tư duy của phần lớn chúng ta đã được hình thành dựa trên các hoạt động lặp đi lặp lại và kiến thức thường được tiếp cận.
Do đó, việc thực hành thay đổi suy nghĩ và cách làm việc hằng ngày là vô cùng quan trọng.
Hiện tại ở Việt Nam chưa có nhiều doanh nghiệp áp dụng hình thức này vào trong quá trình làm việc. Design thinking chủ yếu phổ biến ở các nước phát triển. Hy vọng trong thời gian tới khai niệm design thinking sẽ được nhiều doanh nghiệp sẽ biết đến và ứng dụng phổ biến hơn.
Trên đây là bài viết chia sẻ về tư duy thiết kế (design thinking) là gì. Hy vọng đã mang lại cho bạn thông tin hữu ích.
Chúc bạn thành công.
Nguồn: CamNangCEO | Quý Dương Đặng
Quy tắc 5 giờ Bill Gates, Jack Ma và Elon Musk đã áp dụng
26 Oct, 202112 bí quyết xây dựng văn hóa đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp
30 Jul, 2021Top 10 những kỹ năng mềm quan trọng nhất
21 Jul, 2021Tư duy hệ thống là gì? Giải thích đầy đủ và có ví dụ minh họa cụ thể
05 Jul, 2021Làm việc thông minh là gì? Tư duy để làm việc thông minh hơn
30 Apr, 2021Tư duy ngược là gì? Các ví dụ về tư duy ngược trong kinh doanh
Session expired
Please log in again. The login page will open in a new tab. After logging in you can close it and return to this page.